Projekt Yael Bartany, będący refleksją na temat relacji polsko-żydowskich, jak i możliwych scenariuszy rozwiązania konfliktu bliskowschodniego, został zgłoszony do konkursu biennale przez Sebastiana Cichockiego (byłego dyrektora programowego Kroniki, obecnie wicedyrektora Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie) oraz Galit Eilat (niezależną izraelską kuratorkę, współpracującą z Van Abbemuseum w Eindhoven).

Głównym tematem filmowej trylogii Yael Bartany (w skład której wchodzą prace Mary Koszmary 2007, Mur i wieża 2009, Zamach 2011), prezentowanej równolegle w Wenecji i Bytomiu, jest działalność Ruchu Żydowskiego Odrodzenia w Polsce, stworzonego przez artystkę ruchu politycznego stawiającego sobie za cel metaforyczny powrót ponad trzech milionów Żydów do ojczyzny ich przodków. Akcja filmu Bartany rozgrywa się w symbolicznej przestrzeni pełnej blizn po konfliktach etnicznych i wojnach. Splatają się tu ze sobą wątki dotyczące izraelskiego ruchu osadniczego, syjonistycznych marzeń, antysemityzmu, Holokaustu i palestyńskiego prawa do ziemi. Podczas pracy nad filmami artystka tworzyła fundamenty realnego ruchu społeczno-politycznego ROŻwP. Podczas prezentacji w Kronice, nacisk położony jest przede wszystkim na sam Ruch, jego realność i ideowy potencjał.

Mary Koszmary - pierwsza część trylogii - koncentruje się na złożonych relacjach pomiędzy Żydami, Polakami oraz wypędzonymi ze swoich ziemi Palestyńczykami. Młody aktywista, grany przez Sławomira Sierakowskiego, wygłasza przemówienie na pustym Stadionie Dziesięciolecia. Wzywa trzy miliony Żydów do powrotu do Polski. Odwołując się do modelu i estetyki filmów propagandowych z czasów ostatniej wojny, film porusza zagadnienia antysemityzmu i ksenofobii we współczesnej Polsce, tęsknoty za żydowską przeszłością wśród liberalnej polskiej inteligencji, przywołuje także syjonistyczne marzenia o powrocie do Izraela.
Yael Bartana opowiadała o tym filmie w rozmowie z Sebastianem Cichockim na łamach włoskiego magazynu "Mousse": "To bardzo uniwersalna historia; podobnie, jako rodzaj społecznego laboratorium, traktowałam we wcześniejszych pracach Izrael, zawsze przyjmując perspektywę przybysza. To mechanizmy i sytuacje, które można zaobserwować na całym świecie. Moje ostatnie prace nie są tylko opowieścią o dwóch nacjach: Polakach i Żydach. To uniwersalny obraz niemożności życia razem".

Drugi film wchodzący w skład trylogii Mur i wieża zrealizowany został na warszawskim Muranowie, gdzie zbudowano "pierwszy kibuc w Europie", będący rekonstrukcją fragmentu prowizorycznego osiedla, jakie żydowscy osadnicy wznosili podczas arabskiej rewolty lat 1936?1939 roku w czasach Brytyjskiego Mandatu Palestyny. Kibuc w centrum Warszawy wydaje się być egzotyczną strukturą, pomimo że ulokowany został w miejscu stanowiącym niegdyś część "żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej", a następnie getta. Film nawiązuje do heroicznych przedstawień żydowskich osadników, budujących państwo Izrael: pięknych i silnych mężczyzn i kobiet. Przedstawiano ich jako pełnych determinacji pionierów, którzy pomimo najbardziej niesprzyjających warunków kolektywnie budowali domy, uprawiali ziemię, uczyli się, wychowywali dzieci, dzielili się dobytkiem i odbywali ćwiczenia wojskowe, by mężnie odeprzeć ataki wroga. Artystka wskrzesza w swoich pracach ten bezpowrotnie utracony świat, w całkowicie odmiennej konfiguracji politycznej i geograficznej początku XXI wieku. "Przywołuję przeszłość, czas socjalistycznej utopii, młodości i optymizmu - czas, kiedy naprawdę próbowano zrealizować modernistyczny ideał budowy nowego świata" - mówi Bartana.

W swym najnowszym, wieńczącym trylogię filmie Zamach (którego wenecka premiera została, decyzją kuratorów, obudowana licznymi równoległymi prezentacjami w polskich instytucjach sztuki), Yael Bartana poddaje "ostatecznemu sprawdzianowi" marzenia o zbudowaniu wielonarodowej wspólnoty, nowego społeczeństwa polskiego. Film rozgrywa się w niedalekiej przyszłości, podczas ceremonii pogrzebowej lidera Ruchu Odrodzenia Żydowskiego w Polsce (w tej roli ponownie Sławomir Sierakowski), który ginie z rąk nieznanego zamachowca. Poprzez symboliczną śmierć lidera scalony zostaje mit nowego ruchu politycznego, którego działalność stanowić może konkretny projekt, możliwy do wdrożenia w najbliższej przyszłości w Polsce, Europie czy też na Bliskim Wschodzie. W filmie pojawiają się prawdziwe postaci polskiego życia publicznego m.in. znana kuratorka i historyczka sztuki Anna Rottenberg, pisarka i ilustratorka Alona Frankel czy też prawicowy publicysta Yaron London.

W narrację wplecione zostały również głosy krytyczne wobec samego Ruchu, kwestionujące jego sens - czyniąc propozycję Bartany jeszcze bardziej ambiwalentną, niemożliwą do zaakceptowania ani po lewej ani prawej stronie politycznej barykady. Yaron London mówi w filmie podczas ceremonii pożegnalnej: "Tylko kompletni głupcy mogliby marzyć o utopijnym świecie, w którym nagle wymazane zostają stulecia pogromów i nienawiści. Tylko ktoś, kto nie zdaje sobie sprawy, że państwo Izrael jest jedyną ojczyzną Żydów i że bez niego będą bezdomni, może poświęcić życie bezrozumnemu zadaniu sprowadzenia Żydów z powrotem do Polski. Dla nas, Żydów, to nie jest obietnica pełna nadziei. To koszmar."

Pokaz w Pawilonie Polonia komentowany był szeroko w mediach, także nieartystycznych: recenzje pojawiły się m.in. w "The Times", "Economist", "Guardian", rozgorzały dyskusje na forach i portalach internetowych, od "Frondy" po "Midrasza". W przyszłym roku w Berlinie członkowie Ruchu zbiorą się po raz pierwszy na kongresie -  będzie to kolejny test na możliwość przekucia artystycznej fantasmagorii w polityczną siłę.

Projekt Yael Bartany (filmy oraz podwaliny ruchu politycznego) to eksperymentalna forma grupowej psychoterapii, podczas której narodowe demony budzone są i wywlekane na światło dzienne. Abstrahując od złożonego obrazu stosunków polsko-żydowskich, jest to uniwersalna opowieść o gotowości na przyjęcie obcego i problemie integracji kulturalnej, w niestabilnym świecie w czasach politycznych rewolt. Bartana bada reakcje na powrót "dawno niewidzianego sąsiada" i wskrzesza zapominany motyw alternatywnych lokalizacji państwa Izrael (jak np. Uganda), rozważanych niegdyś przez syjonistów. W świetle Arabskiej Wiosny i społecznych protestów na ulicach izraelskich, idea Ruchu stanowi konceptualny ładunek wybuchowy o nieznanej sile rażenia.

Na wystawie zaprezentowane zostaną Trylogia: Mary Koszmary, Mur i wieża, Zamach i liczne materiały Ruchu Odrodzenia Żydowskiego w Polsce, a także wcześniejszy film Yael Bartany Summer Camp (2007) oraz syjonistyczne kroniki filmowe.

----------------------------------------------------------------------------------

Yael Bartana urodziła się w 1970 roku w Kfar Yehezkel w Izraelu. Zajmuje się filmem, fotografią, instalacjami wideo i dźwiękowymi. Jest autorką licznych wystaw indywidualnych, m.in. w PS1 w Nowym Jorku, Moderna Museet w Malmö, Center for Contemporary Art w Tel Awiwie, Kunstverein w Hamburgu, Van Abbemuseum w Eindhoven czy Fridericianum w Kassel.
Brała udział w prestiżowych wystawach takich jak Manifesta 4, Frankfurt (2002), 27 Biennale w S?o Paulo (2006), documenta 12 w Kassel (2007) i Biennale Sztuki w Wenecji (2011). W swoich pracach realizowanych w Izraelu Bartana zajmowała się tym, w jaki sposób wojna, rytuały militarne i poczucie zagrożenia wpływają na codzienne życie. Od roku 2008 roku pracuje również w Polsce, tworząc projekty na temat historii stosunków polsko-żydowskich i jej wpływu na dzisiejszą tożsamość Polaków. Jest laureatką wielu nagród, m.in. Artes Mundi 4 (Walia, 2010), nagrody Anselma Kiefera (2003), Prix Dazibao (Montreal, 2009), Prix de Rome (Rijksakademie, Amsterdam, 2005), Dorothea von Stetten Kunstpreis (Kunstmuseum Bonn, 2005), Nathan Gottesdiener Foundation Israeli Art Prize (2007). Yael Bartana jest redaktorką artystyczną Krytyki Politycznej.

Wystawa dzięki uprzejmości Narodowej Galerii Sztuki Zachęta w Warszawie.

www.labiennale.art.pl